viciños

 

Vanche aquí, Aldán, un feixe de historias de xente que fun coñecendo no Trasar real ou no Trasar imaxinario, que xa non sei moi ben cal é cada un. Son historias de noso, como dicía o mestre don Álvaro Cunqueiro.

Casa de Baixo

Alá polo 1940 todas as noites do inverno viñan a Sra. Teresa e o Sr. Camilo, dous patróns pobres, contar un conto ás noitiñas á Casa de Baixo de Trasar. Ao pasar un anaco o home comezaba a se queixar do estómago e dicíalle a muller: hache de ser a cóleca, Camilo. E entón viña a avoa mamá Carmen con aquela copiña pequena de augardente, el botaba un grolo e xa lle pasaba... así todos os días.
Daquela cando morría un meniño seica era un anxiño que ía para o ceo, polo que había misa cantada e se botaban unhas bombas. En Trasar eles eran os máis pobres e cando lles morreu un netiño botaron as bombas e os outros avós tamén as botaron, pero eles dicían que as súas facían máis ruído. Meus pobres! Nunca mellor dito.

Carroza

En 1938 viuse en Trasar de Carballo unha aurora boreal. A xente estaba asustadísima e reunida na cima do lugar. Dicíase que sería a fin do mundo, que a un da parroquia de Buciños lle dixera o cura que el vería a fin do mundo … e xa ía velliño!! Outros dicían que os exércitos de Franco entraran en Zaragoza e lle puxeran lume. Ninguén se atrevía a ir á cama. E entón chegou o Sr. Manuel, o Ferreiro, e dixo:
-Non pasa nada, isto é unha aurora boreal, mañá xa case non quedará nada.
E así foi. O Ferreiro fabricara unha galena e xa podía escoitar as novas da radio no monte da Purreira. Tempos aqueles!

Puza das Hortas

A Sra. Cándida repetía moito dúas palabras a modo de comodín: “rastra!” ou “rabia morrela!”. Viñera de Camba moi moza nun casamento amañado polos pais e só vira o futuro marido unha vez na romaría do Faro -Trasar está a 2:30 h de camiño do monte Faro, do outro lado está Camba, onde daquela había moita pobreza-. Aínda así contaba que era a envexa das amigas porque ía casar trala costa e non pasaría fame.
Era unha muller das de antes. Ela mesma coidaba os cortizos -colmeas feitas no toro dunha árbore- tralo muro da nosa eira: barraba, castraba, esmelgaba... Polo San Xoán saían os enxames que se penduraban nas pólas das nosas árbores. Iamos avisala e viña ela cunha tixela vella e metíase no medio das abellas dicindo “pousa, reina, pousa”, collía a raíña coa man e marchaba para a súa horta rodeada de miles de abellas; aínda a estou vendo! Ala, xa tiña un enxame novo!
Como na casa non lle sobraba de nada, o mel facía o papel do azucre. Sobra dicir que a señora Cándida era moi dada cos rapaces de Trasar, non sabía ler, pero sabía moito da vida, rabia morrela!

cortizos

Pois resulta que en Trasar había xente con moito maxín. Contaba o Sr. Elpidio que fora un primo seu das Veigas quen “inventara a pólvora e no lugar de mecha utilizaba unha silva baleirada por dentro para que explotase” (isto non nos parecía moi crible aos rapaces). Dicía que a este seu parente o “exportaran ás Filipinas” por listo e que non tiña estudos, que se non a que armaría... Tamén contaba o señor Elpidio que el servira na guerra de Marrocos e que o licenciaron por medo a que se pasase ao inimigo e desequilibrase a contenda.
-Crucei a nado o Estreito con cartucheiras e todo -dicía.
-Debía ser un mar cimeiro -respondeulle outro veciño pándego.

Trasar

O Sr. Eustaquio tiñase  por moi agudo (“eu sei ler a letra miúda”) mais era, coma tantos homes daquela, pouco dado a valorar as mulleres, das que case nada se podía agardar, segundo el. Díxolle unha vez meu pai:
-Oíu, señor Eustaquio, tería que deixarlle xa o mando da casa ao fillo e vostede vivir ben.
-Deso nada -respondeu o vello-, xa llo deixei tres días e deixouse guiar polas mulleres da casa.
Outra vez estaban de contos no muíño de Ceides e un cazador contaba que tivera un mal día de caza:
-Púxoseme a tiro unha lebre do mellor xeito posible e tireille pero a lebre fuxiu.
-Habíache ser femia -dixo o o señor Eustaquio.

Cazadores

A Sra. Manuela da Penela vivía coa súa filla, a Ludivina (Diluvina chamáballe o xenro) porque a súa casa xa empezaba a caer. Non se entendían moi ben nai e filla e reñían decote. Un domingo ao volver da misa empezaron a discutir polo xantar. Tanto se enfadou a Sra. Manuela que lle espetou á filla:
-Mira, mañá mesmo me vou para a miña casa, compro unhas pitas, póñolles un galo e vivimos todos felices.
Vamos, que tampouco é tan cara a felicidade, ou iso pensaba a Tía Manuela.

galiñas

O Sr. Leopoldo de Nespereira era moi relixioso, non faltaba nunca á misa do domingo en Cartelos. Mais tiña unha curiosa palabra que repetía a miúdo referíndose a cousa, animal ou persoa calquera: “mecagoensudiós”. Como a frase era en castelán e así toda xunta ben seguro que non pensaba no que podía significar. Outras verbas interesantes na súa fala era que cando empezaron a chegar os coches Land Rover el decidiu chamalos “Gil Robles”, ou ao tractor, “estrautor”. Pola mesma lei os Maximinos convertíaos en “Mansaminos”, as Teresas en “Tesas” e os Casimiros en “Casamiros”. A súa cuñada Emérita sempre foi "a Mérita".
Sacadas estas curiosidades, o Sr. Leopoldo era home de conversa agradable e variada, moi traballador e cumpridor. Dio-lo teña na súa gloria!

Cartelos

Relendo a Escola de menciñeiros de A. Cunqueiro lembrei o Sr. Primitivo dos Peares que era moi bo curando as doenzas dos cans. “Albeite canino segoviano”, dicía de si mesmo, porque aprendera o oficio no servizo militar sendo asistente dun coronel que tiña finca en Segovia e era grande cazador; alí botou rodeado de cans os permisos e fins de semana.
Era moi apreciado polos cazadores das ribeiras que lle pagaban sempre en especie cazada, pois el non admitía outro pago. Xa na súa vellez o fillo puxo teléfono na casa e o don Camilo, que moito lle gustaba cando soaba o aparello e preguntaban se estaba “don Camilo”, soubo adaptarse á tecnoloxía. Consultaba o can por teléfono. O cazador tiña que conseguir que o can ladrara polo menos unha vez, logo achegarlle o micrófono á barriga sobre un minuto, responder o dono a unhas preguntiñas técnicas e volver chamar ao cabo dunha hora para saber do tratamento. Que el só daba tratamento, nunca comentaba a enfermidade do can.
-Os cans só teñen unha doenza -sentenciaba-, a fame.
Eran outros tempos tamén para os cans, ata nos Peares.

Os Peares

O Pepiño de Carcacía non era mala persoa. O cacique don Arturo nomeouno alá polos anos sesenta concelleiro e el por non saber nin sabía o nome do cargo que tiña, asinaba onde lle mandaban e punto. E claro non faltaba quen se mofase:
-E agora imos ter que te tratar de don Pepito, disque tes un cargo en Castro. E se non es o alcalde que vés sendo logo?
-Eu que sei, cousas de don Arturo, debe ser algo do “Entamiento”.
Se no concello non mandaba moito, na casa menos aínda. O Pepe viñera de Penaboa casar cunha herdeira. Cando a muller se enfadaba espetáballe:
-Mira José, que a casa é miña e a porta é túa!
E o Pepiño calaba e poñíase a facer un cigarro.

Castro

Saíu cara baixo” ou “saíu cara arriba” respondía a Sra. Antonia cando lle preguntaban onde andaba o home, porque el nunca lle dicía a onde ía cando saía. Como vivían na Ribeira Sacra ela só vía cara onde collía, arriba ou abaixo. Por non lle dicir nin lle dixo alá de mozos que casaban. Foi el, puxo día, avisou o cura, un par de amigos, e logo díxolle: oíches, o sábado á tardiña casamos. Nin a chamaba polo nome, “ti” ou “ela” para os demais.
Deus non lles deu rapaces. Viviron sempre amparados un ao outro, máis ben ela a el.
Mais un día veulle un “repentino” á señora Antonia e levárona para o camposanto. E desde entón o seu home, o Sr. Agustín, xa non sabía vivir. Sentaba na solaina a “esperar a llamada” que é como lle chamaba a ir “cara arriba”, ao cemiterio parroquial.
Cousas así só pasaban na Ribeira Sacra!

ribeira

Con esta miña gaitiña as nenas ei d' engañar”. Asi falaba o repoludo gaiteiro nos versos de Rosalía de Castro.
Tamén foi gaiteiro o Sr. José de Corvelle de Baixo. E dos bos, dioloteñanasuagloria, contaba o meu curmán Eutimio. Pediu que o enterrasen co instrumento, como era adoito en moitos músicos de antes. E cóntase que cando saía o cadaleito da casa mentres o cura requeneaba o Kirieleison escoitouse o pranto da muller, a señora Manuela:
-Ai, alá se van o meu Joseíño e a súa gaitiña, cantas alegrías me deron nesta vida!
Pero igual son faladurías da xente -dixo o Eutimio-, que eu fun a ese enterro e non escoitei nada, tamén é certo que estaba moi agripallado e coa cabeza feita un bombo aquel día.

Gaiteiro de Os Barrios

-Vicenta, ponte guapa que nos imos de rumba a Valencia -díxolle á muller.
-Estás tolo, Servando, non ves que hai moitas cousas que nos cómpren para gastar os cartos.
-Pois eu, marcho, ti se queres vir vés, e senón quedas, alá ti.
E marcharon os dous. Foi alá polos anos sesenta do pasado século. O Servando mercara na feira de Castro un décimo de Lotería e tocáranlle 23.000 pesetas! Como servira en Valencia, en Caballería, quería volver agora de rico.
E gastáronos ben gastados, que para a viaxe de volta tiveron que pedir prestado a un tal Giner que fora o seu cabo furriel na mili.
Naqueles restaurantes de Las Arenas -contaba a Sra. Vicenta nun cabodano en Vilaquinte- á hora de pagar preguntaba o noso Servando:
-Y cuántos son de personal aquí?
E pagaba de propina un puro habano por cabeza, tamén para as mulleres.
-Que han de tener en casa algún hombre agradecido que se los saiba fumar, señor camarero!
Pena que estes dous paisanos non acordasen as excursións do Imserso!

Imserso

-Vou pró San Brais, que garganta e pistola teño unha sola.
O señor Secundino tiña a voz moi fina e padecía algo da gorxa, por iso era devoto do santo patrón que lle salvou a vida a un meniño porque tiña unha espiña cravada na garganta. Ese día de febreiro, no que se bendicían as gorxas, era o único no que poñía a roupa nova e marchaba á romaría, non volvía ata o escurecer. Por iso ao velo así os rapaces sempre lle preguntabamos a onde ía. Se logo lle atacaba algún catarro o señor Secundino repetía: éche froita do inverno (non ía ser culpa do San Brais!). Tamén tiña fe no San Andrés de Lonxe, pero nunca deu chegado alá.

Teixido

Na casa do Leiteiro estaban o señor Vintila e a muller, a señora Generosa. Con eles vivía un irmán dela, un bonachón, o señor Pegerto. Como cobraban os tres a paga dos vellos mercaban na cantina por quendas, vez un vez outro, e poñían unha marca no almanaque da funeraria colgado na cociña. Tiña cada un o seu peto.
-Ai jasusmío, Vintila, cando mercamos nós botas dúas cucharadas de azucre no leite, cando che toca a ti, unha soa, non tes remedio -díxolle a Generosa.
Finou o señor Pegerto de vello e un mes despois mentres comían o caldo dixo ela:
-Ai, diormío, e non atopei hoxe no pallar o pantalón vello do Pegertiño, empacestea, e ao botalo a lavar tiña mil pesetas no peto! Que ben me veñen!
-Mecago en diola –resmungou o señor Vintila- e mira que levo buscado eu ese pantalón.

Casa do Leiteiro

Seica finou o señor Basilio das Airas, que se saiba nunca pillou un catarro, contou un día miña nai. Ao chegaren as primeiras friaxes do outono principiaba a súa medicina, unha cunca de viño quente ás comidas. Quentaba a cunca no forno da cociña, botaba o viño e poñíalle unha pataca cocida quente para que quecese, tiráballe a pataca ao gato que adurmiñaba aos seus pés e viño para dentro.
Cando saía da casa coa roupa nova sempre metía un cuberto no peto da chaqueta porque cando fun a Lugo mirarme a un especialista de pago comemos na Lucense e o carajo do tenedor dobrábase ao pinchar na costilleta, que vergonza pasei que mesmo estaban na mesa do lado unhos señores curas comendo cabrito! Así que na primeira feira de Trasouteiro merquei un tenedor dos bos e lévoo sempre comigo”.
Agora cos anos xa non sae moito e encargoulle á muller (a señora Erundina, que el sempre lle chamou Arrondina) que cando o leven para a cova lle poña o traxe negro de pana e no peto lle meta o cuberto.
Morreu en Puebla de Sanabria vistando un irmán; así que non soubemos que traxe lle puxeron ao señor Basilio ou se levaría o garfo para o máis alá. Que en paz estea!

Sanabria

Como o Antoñito da Casa Grande quería ser médico foi facer a Santiago o último curso do instituto. Nada máis subir ao bus de La Directa xa se pasaba ao castelán que non soltaba ata baixar no mesmo autobús nas vacacións. Nese ano primeiro de Compostela o seu avó púxose mal, mais non quería que lle viñese o médico de Castro, “que xa me mirará o neto nas vacacións”. Non hai fe coma a dun avó!
O caso é que sete anos despois cando toda a xente contaba co médico don Antonio… entra na cantina do Eliseo o médico de Cea (don Orentino, que era de Hervás, en Cáceres) berrando:
-Oídme, todos, mi colega don Antoñito cuando ya había terminado todavía no había comenzado.
Resulta que o da Casa Grande botara 7 anos en Santiago vivindo ben e nin chegara a matricularse en Medicina. Onde si fixo carreira foi na política que seica se lle dá moi ben o cargo de asesor e escríbelles uns discursos moi feitos aos líderes. Agora si que chegou a ser todo un don Antonio.

Valle del Jerte

O señor Aurelio do Rigueiro era un home pequenote e cun bigotiño ben cortado, non parecía mala persoa aínda que fixera dúas mortes. Estaba un día rozando nos toxos cando chegou por alí un deses amigos das bromas pesadas que coxeaba algo da perna esquerda, o Luís da Gándara, que lle espetou:
-Home, veño axudarche a cargar os toxos pero antes vou mirar se traio ben afiada a galleta espetándocha no lombo.
Botou a correr tras del, que malia a coxeira corría abondo; cando o Aurelio se viu apurado revirouse e lanzoulle a fouce de rozar coa boa sorte que lle bateu na sen e deixouno alí morto. Botáronlle cinco anos de cárcere tendo en conta a defensa propia. Deuse tan ben no cárcere do Campo da Feira lugués que só durmía na cadea, pasaba o día facendo recados aos gardas e encargos de presos con cartos. Mesmo tiña alugado un cuartucho nunha pensión a carón da Porta de San Pedro. Cando lle preguntaban a causa da condena, retrucaba:
-Foi por lle axudar a curarse da coxeira a un cabana.

galleta

Segunda morte.
Ao pouco de volver do cárcere ao Sr. Aurelio pasoulle o do Carlos de Cortiñas. Este era un mangallón que gustaba de abusar, faltáballes ás mozas nas romarías, retaba a quen se lle poñía por diante e trasfegaba litros de licor café.
-Din que es moito home, Aurelio, que remataches o caganas do Luís, pero a min non me duras o tempo de riscar un misto –espetoulle o Carlos na romaxe do Faro o 8 de setembro- Se es home, agárdame á noitiña na feira da Barrela e botamos unhas loitas.
Meu dito meu feito. O 13 entre lusco e fusco produciuse a loita no camiño de Lousada. Xa de entrada o pobre Aurelio quedou esmagado debaixo da humanidade do contrincante pero deu sacado unha navalliña que lle espetou entre as costelas. Alí quedou espernexando ata morrer o abusador. O pequenote señor Aurelio tivo que escapar para o Brasil antes de que o pillasen. Non se volveu saber del.
Daba para unha miniserie este individuo. Non era mala persoa, pero pasou o que pasou.

Faro

Cando o Sr. Arturo da Solaina quedou só marchou vivir a Lugo cunha filla. Axiña volveu:
-É que non me afacía, recoiro! Un día sentei nun banco diante do portal, pasou un cativo e pregunteillee logo ti de quen vés sendo, neno?”. O rapaz miroume, díxome “viejo tonto” e seguiu. Vin que aquela vida non era para min, carafio!
Nunca, Aldán, ninguén definiu tan ben o choque entre a aldea e a cidade, entre o rural e o urbano onde xa ninguén saber diferenciar entre grelos e nabizas.
Despois foi vivir un tempo a outra parroquia onde estaba de cura seu irmán, o don Jesús. Este era un cura do país. Cando minguaban os capóns ou os lacóns na despensa, don Jesús non tiña reparo en  facer unha misa extraordinaria ao San Bieito, fose ou non día do santo. Unha vez ata lle prometera o Sr. bispo Ona de Echave vir ao San Bieito... pero: Hoy día de San Binito tenía previsto vinir el grandísimo señor obispo para misar, pero se indispuso, predicou o crego.
Xa hai ben tempo que nun verán de moita seca os veciños lle foron pedir ao don Jesús unhas rogativas para que chovese e o cura respondeulles: “ai, ho, e non sería mellor esperar para dicir as misas a que se puxese ao aire de baixo?” (así aseguraba a eficacia dos rezos). O dito, un cura do país.

Bisavoa Pilar

O Clementiño de Portacales, neto do Sr. Clemente que fora galeguista e republicano, era un pouco pagado de si mesmo e tiña sempre a frase adecuada.
Nunha feira de Chantada mirou para unha moza guapa e espetoulle:
-Guapa, requeteguapa!
-Xa quixera eu poder dicir o mesmo de ti -respondeu ela.
-Pois minte, que tamén eu minto -asegundou el.
O carné de conducir sacouno en Ourense á primeira.
-Puede bajarse, está aprobado -díxolle o examinador.
-Se quere damos outra volta, como vexa -soltou o Clementiño.
Saía el da Caixa Galicia na Barrela e entraba seu curmán o Paquiño.
-Se vas por cartos volve outro día que acabo eu de sacar unhas picaxadas e quedou a caixa baleira, Paco -comentoulle.

Barrela

Dios nos libre dicíase moito diante dun perigo; Dios nos salve ante algo malo. E o tío Antonio da Lamela Dios nos libre de que Dios nos salve –toda unha lección de filosofía da vida-.
O Sr. Antonio repetía:
-Eu hei morrer un 28 de decembro e así ao chegar diante de San Pedro pódolle contar unha boa mentira e déixame entrar no ceo.
Tiña catro fillos e encargoulles:
-Cando morra tedes que me levar ao lombo ata o camposanto, nada de coche fúnebre, que ben sabedes que teño tendencia a marearme nas viaxes de automóbil.
Morreu no tempo dos estralotes, non lle puideron cumprir o de morrer o día das peghotas, pero si o de levar os catro o cadaleito, no fúnebre só ían as coroas.

estralote

Para o Sr. Gumersindo das Pireiras A Coruña sempre foi a capital máis importante do mundo:
-Eu nunca tiven un peso pero se o tivera ía vivir uns días á Coruña.
O seu fillo Manolo foi traballar un tempo a Viveiro. O pai non daba sabido moi ben onde quedaba esa vila, que se por enriba de Lugo… que …
-Que Viveiro dá á mar, Gumersindo, á mar do norte, do Cantábrico -díxolle o Sr. Pegerto o domingo no adro despois da misa.
-Ai logo ise é o mar que pasa pola Coruña, hache ser ben bonito Viveiro.
A súa muller, a Sra. Carmiña, de oito partos só logrou tres fillos e unha filla, que daquela había moita mortaldade infantil.
-Comeu unha cunca de sopas, metino no berce e quedouse coma un paxariño, meu rei! -contaba a señora Carmiña nunha das mortes e remataba toda contenta- o meu meniño morreu farto, recoiro.

Anxo en Nájera

E para rematar, unha sentenza: “Cuba me lo dio, Cuba me lo quitó” repetía a Señora Ilda da Lagoa de Antela para dar a entender que hai que procurar a vida, ser cobizoso pero sen ter envexa do que teñen os demais. Un xeito de vida, claro.

Xa ves canta xente máis variada pasou preto do teu avó, Aldán!

Caricatura de Anxo

Non podo rematar esta escolla de fotos e contos sen agradecer aos meus mestres contadores todo o que deles aprendín.
*Meu pai, o Xan de Baixo, que comezaba un conto e íanlle saíndo diversificacións, pólas secundarias, pero nunca perdía o fío.
*Miña nai, a Pilar de Baixo, antes Pilariña do Guerra, mestra de ditos e fraseoloxía que xa foi publicada en revistas especializadas.
*Meu padriño, Don Angel, o cura do Incio, que sempre tiña unha historia adecuada a cada feito.
*Meu tío, o Manolo do Tío Bernardo, verdadeira memoria viva de familiares e veciños.
*E os meus admirados escritores Álvaro Cunqueiro e Ánxel Fole.
Se algo de interese teñen para ti ou para outros lectores todas estas historias débese a todos estes meus mestres contadores, Aldán.

Cunqueiro

E para rematar, esta imaxe do 23 de xuño de 2016 na que o avó Moncho e o avó Anxo posan orgullosos co seu neto e don Ánxel Fole, o grande contador, en Lugo:

Avós

2005-2024
Licenza Creative Commons
ogalego.eu/ogalego.gal ten unha licenza Creative Commons Atribución-Non comercial-Compartir igual 4.0 Internacional.