Trasar

 

Na Casa de Baixo na que vin ao mundo a cociña era de lareira, non había luz eléctrica, nin auga corrente, nin baño, nin radio, nin tele pero había moita fartura na mesa e nos corazóns. Cada un os seus, di sempre a túa bisavoa, Aldán.

Familia

Na Igrexa puxéronme Ángel Benigno, pero ao asentarme no xulgado meu pai –e moito llo agradezo- esqueceu o segundo nome. Así que só Ángel oficialmente.

Seica nacín algo debilucho, a madriña dicía que había que ter esperanza, a avoa que non "me lograría", mellor que morrese pronto e non sufrise. Pero a base de coidados fun saíndo, aínda que debía ser algo mimoso e antolladizo.
Aí polos tres anos eu non comía nada, nin pillándome unha galiña e facéndome monadas. Tanto que me levaron á Rivadulla, miroume e ditaminou: o rapaz non ten nada, déanlle de comer cando pida. E tardei 24 horas en pedir, pero santo remedio!!!! Ata hoxe.
Non me estraña que en Chantada un colexio leve o nome desta médica tan boa, a primeira médica de nenos na zona: Eloísa «Lilita» Rivadulla. Dicíalles ás nais: se non me pode traer o neno, tráiame o cueiro que xa me vale para saber o que ten o cativo.

Familia

Conta miña nai: berra a sovella e non deixa durmir a min” dicía teu irmán cando naciches e chorabas de noite.
Porque en Trasar tiñamos unha ovella que durmía na corte debaixo dos cuartos. Nesa paciente e santa ovella aprendemos a montar a cabalo cando a besta aínda nos estaba moi alta! E sempre paría un oportuno año para o xantar na festa do San Lourenzo.
É que coma en todas as casas nas cortes da planta baixa estaban as vacas e becerros, os porcos, a egua e ata o poleiro das galiñas. Na primeira planta nós. Formabamos unha grande familia.

Cortes

O trespés ou trepia estaba na cociña de lareira onde me criei ata os 5 anos. Mal sabía andar e andaba preguntando "onde me lento eu". Un día debía estar tan canso que nin mirei e sentei no trespés acabado de sacar da lareira. A queimadura foi tal que botei tres meses durmindo boca abaixo. Non sei se quedou marca que resulta incómodo mirar, o que si aprendín foi unha boa lección: mirar antes de sentar.

Trespés

Ao pouco tempo un día escoitei unha conversa sobre se a egua da casa tiña ou non tiña a pexa posta mentres pacía nun prado próximo. Decidín ir mirar pola miña conta e debinme achegar tanto que levei un couce e cando acordei estaba no colo da madriña, tiña a marca da ferradura no medio da fronte. Cincuenta anos despois cando lles contaba o caso aos meus alumnos de 1º da ESO dicían que aínda se me notaba a marca, había de ser cousa da súa imaxinación! Mais aprendín unha segunda lección, non meter o nariz onde a un non o chaman. Xa o dicía Castelao, son cousas da vida.

Irmáns


Unha das primeiras cousas que me aprenderon meus pais de memoria foi: unha sebe 3 anos, un can tres sebes, unha besta tres cans, un home tres bestas, un corvo tres homes.
E non anda descamiñado, que un cercado de pólas pode botar 3 anos, un can palleirán 9, unha egua 27, un paisano 81. Como todo bo conto ten que ter un remate fantástico, os 243 do corvo...!, será por iso que desde cativo lles tiven moito respecto a eses paxaros vestidos de cura.
E a primeira rima aprendeuma o Sr. Camilo da Eirexe da Cervela:
Cuando yo me fui a Cuba de a caballo de un mosquito
Me dijeron los cubanos, que caballo tan bonito

Así que algún día terei que ir a Cuba como xa fixo meu curmán Pepe, disque viu moita xente sentada á sombra.

Pais

Nin “O Principiño”, nin “A illa do Tesouro”, non, o que máis nos prestaba escoitar a meu irmán maior e a min eran os “Ejemplo” que en cada día da Novena das ánimas traía o libro de oracións da mamá Carmen: Áncora de salvación, Milano, 1900.
Todos eran sobre o Purgatorio (do que había que sacar as almas a forza de oracións coa novena esta). Érache un sitio terrible, Aldán!
Contaba un tal Tomás de Cantimprato que un home tiña unha doenza moi moi dolorosa, pediulle a Deus curar e El mandoulle un anxo que lle deu a escoller antes de entrar no Ceo entre: a) penar un ano máis de enfermidade b) tres días no Purgatorio. Escolleu o paisano os tres días de purga. E cando xa non aturaba máis de tantos anos de horrendo Purgatorio chamou ao anxo e protestoulle. Contestoulle o alado: pediches tres días e aínda non levas un e xa pensas que levas moitos anos. En vista da dureza do sitio, o home pediu moitos anos de doenzas na Terra antes ca un só día de Purgatorio. Iso era o sitio ao que ían os condenados por un simple “pecado venial”, por unha parvadiña.
E outro exemplo. Unha cativa de 7 anos por falar na igrexa sen necesidade, a purgar. Unha irmá de San Pedro Damiano por escoitar con gusto unha canción profana, a purgar (aínda non había YouTube!). Un relixioso por non facer a venia de cabeza ao dicir “Gloria patri”, a purgar. Outro por quentarse ao lume máis tempo do ordinario no inverno, a purgar. E cincocentos anos estivo naquel lume un pai por ter descoidado a boa educación dos seus fillos. Menos mal que iso do Purgatorio xa non se estila moito, que a ver cantos anos de grella nos caerían aos que botamos tempo de máis mirando nas redes sociais no canto de rezar!

Ancora

Outor caso é o dun pintor que pintou moreas de santos pero tivo o despiste de facer un cadro obsceno a pedido dun cabaleiro, e o castigo foi penar no Purgatorio mentres o cadro non foi destruído (menos mal que lle deixaron á súa alma aparecerse ao dono do cadro para dar aviso). Item da moza que antes levaba os brazos e costas descubertos e agora tenos “cubiertos con hierros de fuego ardentísimo”. Ala! Por presumir!
Ao pobre San Valero mandouno Deus ao Purgatorio “por ter favorecido demasiado a un sobriño seu” (agora entendo eu por que a Igrexa suprimiu o Purgatorio antes de que saísen tantos casos de corrupción, que habería atasco na entrada). O que máis me chamaba a atención era o caso dunha nobre romana -moi devota segundo Santa Mónica, a nai de Santo Agostiño- que se lle apareceu ao bispo Martiño e lle dixo: “estoy ardendo por haberme lavado la cabeza dos ou tres veces con demasiada vanidad”. Eu como son algo burricán interpretei que “Vanidad” debía ser algún tipo de xabón e na Barrela ou en Chantada miraba nos andeis das tendas buscando o tal: que debería cheirar moi ben para ser un pecado! Aínda hoxe cando entro nalgún deses Corte Inglés me sorprendo mirando de esguello se por un casual non haberá o Vanidad, alí que hai de todo. Ou igual calquera Nadal mo traen os Reis, por que non? Para algo son Magos.
PD: “Alejémonos de la vanidad, que nos separa de la verdad y nos asemeja a una pompa de jabón”, afirmou o Papa Francisco na misa matutina da Casa Santa Marta (25-09-2014). Algo de razón tiña o libro da mamá Carmen.

Curmáns

En Trasar a avoa mamá Carmen gobernaba a casa seguindo os mandados da relixión. Por iso coma en moitas casas galegas non se comía carne os días de vixilia na Coresma. Pero que carne? No meu Trasar natal "carne" é a de porco, a de becerro tamén é "carne fresca".
Hai anos os curas e mestres lugueses tiñan obrigatoriamente o primeiro destino na montaña ancaresa ou courelá. Alá foi o meu padriño e contaba que dunha vez asistiu a un xantar de curas nunha reitoral un venres de Coresma. Abundante comida e ao final unhas fontes de polo. Caras de asombro nos comensais pero todos van comendo; e o meu padriño que se atreve a preguntarlle ao crego anfitrión.
-E logo don José, como temos pito hoxe?
-Pois non che sei, Ángel, isto éche cousa da Felisa, -a asistenta- vouna chamar.
-A ver, Felisiña, aquí din que como pos carne hoxe que é venres.
-Parece mentira en vostede, don José, desde cando o polo é carne?, diosmío, nin que beberan vostedes, aijesús!
E tampouco era carne o coello, que na Casa do Xeno, casa de curas, lles traían os coellos de Oleiros para gardar a “devixilia” dicían.

Papa José

“Non chores, oh, que pedimos unha costilleta” díxome meu pai. É un dos meus primeiros recordos, cos meus catro anos o pai levoume á feira de Castro. Que ilusión, estaba que non me collía un garavanzo no cu! Parte dos 5 km fun sentado nun carro con marraos do Celso e antes de chegar vin como unhas mozas sacaban os zocos e poñían zapatos e medias. Todo marabilloso, ata había un señor co paxariño da sorte, saíume que sería gaiteiro de grande (case acerta, que teño un oído de ferreiro).
O peor foi á hora de comer nun pendello. Topeime diante de algo noxento que nunca vira e posto en anacos nun prato de pau, boteime a chorar. Salvoume a costeleta, que eu nunca vira diante o polbo. A todo hai que aprender, dicía o meu padriño.

Anxo

Ademais de andar aos niños, en Trasar un dos divertimentos dos rapaces era capar grilos. Era toda unha arte: saber o burato onde se agochaba, conseguir que saíse (por exemplo mexándolle enriba) e logo cunha palliña proceder á operación cirúrxica. Por que se facía??? Non o sei, pero era un costume case universal e hai moita fraseoloxía ao respecto. O caso é que hai un par de anos escoitando a Cadena Ser levei unha decepción, toda unha tradición enxebre botada por terra! Un esperto grilólogo demostrou que o que se capaba non eran grilos, eran grilas, femias!!!!
OBSERVACIÓN: eu participaba nestas cacerías só como observador, nunca cheguei a capador. Debía ser que a miña vocación de futuro mestre-ecoloxista xa me impedía participar naquelas carnicerías grileiras.

MamaCarmen e fillos

Creme, Aldán, que non saberás o que é un bo susto se nunca caíches directo á maseira dos porcos da ceba. Tería catro anos e na cociña dos avós do Barrio había unhas táboas no chan que se levantaban e por debaixo estaba a maseira de comeren os porcos. Como os porcos papan as sobras (menos os ósos que son para o can) a avoa tiña moi cómodo o botarlles a comida directamente. E nun despiste da avoa, o Angilitiño caeu polo buraco e aterrou no comedeiro. Miña nai! lembro perfectamente aqueles inmensos bichos durmindo e roncando. Non movín nin unha pestana para non espertalos. Menos mal que axiña chegou a mamá Servanda salvadora, e case seguro que houbo que me cambiar a roupa.

Sempre que unha veciña ou familiar tiña un rapaz alá aparecía a mamá Servanda, a miña avoa do Barrio de Puga, co seu “kit para paridas”:

Era unha boa muller que axudaba a quen o precisaba, en moitas casas non sobraba a comida e ás nais cumpríanlles calorías para darlles de mamar ás criaturas. Cando naceu teu pai, Aldán, a mamá Servanda aínda trouxo o seu agasallo para a Vitoria. Era unha muller da súa casa, sempre traía na faldriqueira un frasquiño de medicina con augardente para cheirar ou untar, nunca para beber. Remedio universal!

Familia Barrio

Queres ter unha pel suaviña, limpiña e preciosa? O invento era do meu irmán maior. Iamos coas vacas para Burgás, sacabamos os zocos e os calcetíns, colliamos unha bosta aínda fresca de vaca e cubriamos ben os pés. Deixabamos que secase e logo lavabámolos no regato, quedaban branquiños, limpiños coma unha patena, suaves. O que máis lembro é que a auga estaba tan fría que case facía chorar. Pura hixiene natural, sen colorantes nin aditivos, sen contraindicacións !!!
Se iso se puxese de moda nas cidades os nosos familiares de www.osparentes.eu faríanse de ouro en pouco tempo, con tantas vacas como teñen, e ben lles cumpría que tal como pagan o leite… que polo menos lles pagasen “a merda”.

José

“Eu non cabo por esta calle” berraba o Angilitiño de Baixo na Calle Escura de Trasar (a única rúa con nome na aldea) porque lle acababan de poñer a vacina da poliomielite. Xuntáranse as familias do lugar con rapaces para mercar un lote delas que seica había problemas de distribución alá polo 1960 e puxéronas cas Cambote. Eran tempos de mercar suplementos para os meniños: vacinas, Calcium Sandoz 20, aceite de fígado de bacallau (sabía tan mal que logo a avoa mamá Carmen premiaba cunha culleradiña de mel)…

Calle Escura

Nós de nenos chamabámoslle “o home do latón” porque traía un latón grande colgado no cinto. Era un dos pobres “oficiais” que viña pola casa de Baixo de cando en vez. O tío Manolo ocupábase de prepararlle un feixe de palla para durmir na corte das vacas (el nin iso facía). Comía do que pedía noutras casas (e se facía falta cocía algo no latón). A mamá Carmen enchíalle unha cunca de caldo e meu pai o latón de viño. E el feliz. Visto desde hoxe que sería? Un antisistema? Un pobre de pedir? Un parado?

MamaCarmen

Aos pobres que viñan pola casa pedir chamábaselles “hermanos”. A un que viña polo Barrio de Puga preguntáballe a mamá Servanda: “e logo vostede de onde é?” Respondía o “hermano”: “de Santa Marta de Ortigueira, élle moi lexos, señoriña, élle moi lexos señoriña”. E non lle faltaba razón.
Tamén viña moi de cando en cando o señor Matías, o farrapeiro. Traía unha burra na que cargaba os farrapos de roupa vella que cambiaba por agullas, fíos… E contaba da súa vida, que casara cunha mestra, como lle mercara isto a un fillo, aquilo a unha filla. Un profesional de “fiar” este farrapeiro, aínda que pouco podía gañar con tal mercadoría pero investíao moi ben.
Non só na aldea viñan os pobres a pedir polas casas. A Pastora, a túa bisavoa, tamén tiña a súa pobre de confianza que todos os sábados pasaba polo piso de Santiago pedindo comida. Levaba moitos anos niso a señora Generosa, había confianza. Cando soubo que a Pastora tiña un neto, os sábados despois de coller a comida preguntaba “e el está hoxe o meniño?” Se a resposta era afirmativa sacaba unha presa de caramelos para teu pai, Aldán.
Pobres coma aqueles xa non quedan!

Pastora e Paulo

O tempo vai pasando e agora cando vou por Trasar pasan cousas paveras.
-E tin non serás o Angelito de Baixo? -preguntou o Pegertiño da Taberna (63 anos).
-Hoxe cando me erguín aínda o era -respondinlle ( tiña eu 51 anos).
-Pero é que te vexo moi vello -retrucou o Pegertiño.
As palabras foron nun cabodano, o Pegerto e o Angelito había ben anos que non se vían.
Seis meses despois estaba eu no Hospital de Lugo acompañando o meu padriño internado cando a el lle chegou unha mensaxe de voz: “morreu o Pegertiño da Taberna”. O padriño sen saber moi ben como, puxo de ton para os SMS estas palabras. Cada pouco soáballe o móbil cun SMS e escoitábase repetidamente no cuarto “morreu o Pegertiño da Taberna”. E eu aproveitaba para rosmar unha e outra vez “ala e iso que o vello era eu”. Pero sen acritude, claro.
-E ises dous son o fillos do Juan? -perguntáballe a Argentina de Pousada á súa amiga con esa voz que poñen algunhas para os segredos pero que se escoitan a medio km.
-Son os dous máis vellos -respondeu a outra.
-Pero que apatronados están.
Era no velorio do noso pai, meu irmán e mais eu andabamos empezando os 30 anos, e van alá outros 30. Agora si que debemos estar “moi apatronados”, pena que a Sra. Argentina xa non estea para velo!

Xan e Paulo

Foron tempos felices en Trasar, Aldán, a infancia perdida!

Anxo, Paulo, Xan

2005-2024
Licenza Creative Commons
ogalego.eu/ogalego.gal ten unha licenza Creative Commons Atribución-Non comercial-Compartir igual 4.0 Internacional.