Aldán, ti es a 13ª xeración de González da Casa de Baixo de Trasar de Carballo. Aquí che van unhas poucas historias de tempos pasados.

O noso devanceiro José Francisco González Sotelo (nado o 19-XI-1715) casou con Mª Antonia Álvarez, filla de Amaro López e María Álvarez. A antepasada Mª Antonia leva o apelido da nai porque había o costume de que as mulleres levasen o apelido da nai e os homes o do pai. A que non o sabías, Aldán? Pois iso pasaba no Trasar do século XVIII. E aparece como cabeza da familia no Catálogo do Marqués de Ensenada de mediados do XVIII: Joseph Gonzalez casado suhedad 36 años, tiene un hijo menor tres hijas, y en su compañía Lazaro Gonzalez de 66 años Casado, hun hermano mayor ciego y dos tias. No Reyno de Galicia, Provincia de Lugo, Coto de Sn. Hestevan de Cartelos. A facenda da casa era nese tempo: 3 bois, 3 vacas, 2 becerros de dous anos cada un, 1 becerro de un ano, unha porca de un ano cun leitón de un mes, 3 porcos de un ano cada un, 12 ovellas.
Grazas ao tío Ánxel (cura de Lousada) temos a árbore xenealóxica desde 1600 e pico. (só nos falta brasón e escudo nobiliario!!!).

Nun documento notarial de 3-V-1883 o noso antepasado Juan Glez. Glez. (avó da miña avoa) paga a J.F.C. 3.340 reais, equivalentes a 835 pts. K.F.C. obrígase a buscarlle substituto legalmente a José Vicente Glez. Grande no exército de Ultramar, para o que foi declarado soldado. Enténdese que Juan contratou un intermediario para que buscase un mercenario que fose no lugar do fillo José á guerra alá en Cuba ou Filipinas, porque quen tiña cartos podía librar legalmente do exército.
Este tío José antes de morrer xa foi levado a Santiago, cousa moi cara naqueles tempos. Parece que estaba moi mal da próstata, que non podía descargar. Como morreu en Santiago non puideron traer o corpo e fixéronlle unha foto ao cadáver, foto que a súa afillada (a miña avoa) tivo nun cadro do comedor moitos anos cando eramos rapaces e nos daba algo de medo mirala, de feito anos despois algún deses rapaces xa de maior acabou botándoa ao lume.
Como para trasladar un cadáver había que pedir permisos e pagar impostos en cada concello polo que pasaba, cando era posible, se era cerca, facíase un traslado nocturno ás escondidas e dábase parte da morte ao chegar.
Aínda meu pai colaborou nunha destas viaxes clandestinas ata Vales, que xa está na provincia de Ourense. E un parente da Vitoria que era taxista en Ourense sentaba ao falecido no coche coma que ía durmindo e tiraba para adiante. Eran tempos!

Sendo neno meu pai pecharon por orde do goberno o muíño das Veigas. A xente sóuboo porque chegou a Trasar o Cubano  berrando:
-Ya no muele el molino, ya no muele el molino.
E logo repetía:
-¿Y Franco estará enterado de que ya no muele el molino?
Resulta que os retornados de Cuba falaban castelán toda a vida. Na Casa de Baixo consérvase un papel no que un cuñado do meu bisavó lle encarga a este o coidado dos bens e fillos mentres emigra a Cuba: “que necesito marchar de mi casa para ganar ungornal y como dueño de mis intenciones Doy Poder ámicuñado Anguel Gonzalez Para que trabaje mis bienes y los cuide segundo posible durante nobuelba, Pagando Rentas y contribuciones sin otra cosa ni cuentas ningunas me áde pidir..... Ademas dego en poder de Dicho Anguel mi cunado todos mis Hijos, y como niños y menores de Edad y durante estean en mi poder los cuidare en lo posible perro el Dicho Andres ¿ ? de ellos nome hapidir soldadas nin cuentas Por ningun motivo.” (9-11-1905)
(fonte: este papel está gardado nun baúl que lle fixeron ao bisavó Anxel González cando el tamén foi despois a Cuba; así que o baúl foi, volveu e permaneceu, agora restaurado pola tataraneta Carme Glez. Doval):

Cando a avoa da miña avoa (Carmen as dúas) veu  para Trasar, antes de casar a súa familia veu ver a casa … e os meus da casa de Baixo pediron ese día aos veciños dous carros prestados e puxéronos na aira, coma quen que tiñamos tres carros e non un (non foi a mala fe, só era por aparentar riqueza, vaia).
E casou co Xanecas de Baixo, pero logo o marido vendía os eidos e gastaba todo nas tabernas. Grazas ao cura de Cartelos conseguiron “acongrealo”: veu un notario que se puxo noutro cuarto escoitando e a el apertárono ata que cedeu os seus dereitos (sen saber que o escoitaba o notario). Mesmo se puxo un papel na igrexa onde se avisaba que o que lle comprase ao Juan de Baixo o podía perder todo. 
Logo enfermou e botou tres anos tolleito. Fixo testamento en 1872, estando enfermo na cama e con 37 anos, pero sandou e aínda fixo obras de moita forza e tivo algún fillo.
-Nunha festa de Furco mudaba un timón do arado de man en man coma se nada para que ninguén se metese co seu fillo. Noutra ocasión moveu un carro cheo de viño arrimándolle un ombreiro -contaba a súa neta Carmen-. Vaia se tiña forza!
As novas xeracións non herdamos deste devanceiro, nin en forzudos nin en gastadores e borrachuzas!
Foto familiar a finais dos 80 coa mamá Carmen. Teu pai, Aldán, é o marcado con XX:

Se o meu bisavó Ánxel foi a Cuba e volveu, tamén o fixeron outros dous irmáns. Un deles, o tío José, cando o 14 de abril triunfou a II República saíu ao ventanuxo da casa do Arrieiro e berrou:
-¡Hoy se ha roto el último eslabón de la esclavitud!
Aínda con estas ideas como falaba castelán e estivera fóra durante a guerra nomeárono nos anos corenta pedáneo e como tal tiña que recadar algúns impostos. Un ano as colleitas foron desastrosas e nas casas non había con que pagar. El foi a Chantada e cando o recadador lle reclamou o centeo dos impostos díxolle:
-Como lo vamos a entregar si todavía no lo hemos segado.
Cando volveu á tarde para Trasar xa estaba destituído!

Na Casa de Baixo botou unha arma sesenta anos agochada. De pronto alá polos noventa a miña avoa lembroulle que no 36 por medo escondera unha arma (era viúva recente e filla dun republicano que acababa de morrer tamén) e ata sabía a parede na que a agochara. E aí nos puxemos toda a familia a buscar a arma … e nada, ata o meu padriño do Incio trouxo un detector de metais, pero non houbo xeito.
Mais un día meu irmán Xan decidiu retellar e na cima desa parede, entre as pedras, apareceu unha especie de puñal que resultou ser un abrecartas que o avó Pepe trouxera do seu servizo militar como carteiro en África. Esa era a temible arma que a avoa escondera por medo! O que fai o terror que conseguiron meter nas cabezas da xente.
Ela nunca o dixo pero soubemos por fóra que un día daqueles anos escuros na feira de Chantada alguén se lle acercou e lle dixo: -Seica morreu teu pai.
-Empacestea -respondeu ela.
-Pois tiveches sorte que senón tiñamos que cho matar -respondéronlle.
Tamén neses anos tocoulle a Trasar dar un becerro para "a Causa". Os caciques dixeron que era cousa da viúva con cinco fillos, a Carmen de Baixo. Ela foi protestar e dixéronlle: paga e cala. Tivo que pedir os cartos prestados para mercar o becerro. Cóntase que ese becerro non pasou de Castro, onde o mataron, fixeron unha comilona e repartiron os restos os mesmos caciques. Que non volvan eses tempos, Aldán!

O conto da arma lémbrame outros que escoitei sobre a Guerra Civil de 1936 e a represión posterior.

-Eu non probo nada de porco, rapaz -díxome o Sr. Jesús das Airas na cantina do Pataqueiro.
-O porco é un bicho moi curioso, foza na terra e come calquera merda, dispensando -engadiu.
-Ser moi curioso non che é nada bo, a min case me afusilan pola moita curiosidá.
Contou que estivo a piques de ser fusilado no 36. Viñeran os “facistas” buscar a alguén ao lugar. El escoitou barullo e saíu a ver que pasaba. Pillárono e preguntáronlle polo fuxido. El dixo que non sabía nada de nada, pero empezaron a apertalo. Escoitou ao xefe dos fascistas:
-Veña, imos fusilalo aquí mesmo diante deste muro.
Pechaba os ollos e continuaba:
-Eu pechei os ollos e pensei: así Dios me salve!
Pero o que escoitou de novo foi:
-Deixádeo que parece boa persoa.
-E ata hoxe -sentenciaba.
Vese que o Sr. Jesús foi un precursor do informe da Organización Mundial da Saúde de 2016 no referente á inxesta carnívora.

Outro caso que escoitei foi na Limia. Ao señor Andrés entráronlle un grupo de guerrilleiros na casa armados con pistolas. El díxolles:
-Eu non teño un peso que vos dar.
-Iso xa o sabemos -respondéronlle-, pero comida si que hai e temos fame.
E comeron todo canto había na despensa. Ao marcharen dixéronlle que polo seu ben ao día seguinte fose á Garda Civil dar parte. Así o fixo e chamárono a declarar no xulgado en Ourense. Resulta que o xuíz fora con el coas vacas de rapaces:
-Pero, Andrés, home, ti como lles deches de comer aos atracadores, que iso é un delito?
-Eu que iba facer, fixen o que di a Biblia, dar de comer al hambriento.
-Non cambiaches nada, Andrés, segues igual de ocurrente ca cando íamos coa facenda pró monte, anda, vai para a casa!
Contouno o neto do Andrés comendo o polbo na feira de Xinzo.

Tamén é moi pavero o caso do señor Orentino das Sucasas que fora republicano e das “izquierdas”, por iso lle puxera de nome a unha vaca LIBERTÁ. O señor Casamiro da Taberna sempre fora das dereitas, dos “facistas” e tamén lle puxera a unha vaca FALANGHA. Tiñan dous prados que estremaban e cando coincidían as vacas pacendo os amos abrían un carril (portelo) para que se escornasen os animais. Segundo o Orentino sempre gañaba a Libertá, segundo o Casamiro a gañadora era decote a Falangha.
Eles, os amos, saudábanse respectuosamente pero nada de amizades, nin se ofertaban un cigarro nin sequera se daban lume!!! Pero, ollo, se se topaban na feira comían o polbo xuntos, que eran veciños.
Eran tempos aqueles, alá polos anos 60.
Pedinlles aos netos de ámbolos dous se tiñan fotos daquelas vacas. Din que non lembran tal na casa, que todo eran contos de algúns pándegos que andaban a latricar nas cantinas da contorna.

O máis curioso que me contaron é o caso do Señor Antonio dos Castiñeira que semella dunha película de Berlanga pero foi ben certo, no ano 38 na Guerra. Unha mañá apartouse un pouco para facer as súas necesidades, tardou por andar algo duro e botouse de súpeto unha néboa mesta. Desorientouse, andou un anaco, a néboa xa non estaba, pero el si estaba perdido e lonxe das súas liñas.
Sentou a descansar cando apareceu un “roxo” tan perdido coma el. Miráronse, estudáronse pero viron que ambos os dous eran persoas normais (“era xente coma nós, me cago en Satanás”), nada do que lles dicían do inimigo.
E empezaron a falar e contarse as vidas. Decidiron dar unha volta polos arredores e toparon un burro pacendo. Era manso e deixouse coller. Montaron os dous no burro e xuntos procuraron a fronte da batalla. Xa se escoitaban os tiros. Que ían facer? A que lado ir? Ao Antonio parecíalle que os de Franco non ían gañar a guerra, o miliciano tiña unha opinión parella, tampouco vía moi sobrados aos seus republicanos. Total que o mellor sería volver cada un á súa trincheira para evitar castigos. Déronlle unha palmada no lombo ao burro (que se salvase el, que podía) e aí rematou a aventura.
O Antonio non contou este suceso ata moitos anos despois, o día da primeira comuñón do neto, xa morto o Franquiño. Foi despois de varios vasos de mencía e unhas copas de licor café. Dou fe, me cago en Satanás!

Outro caso dequeles anos contoumo un amigo en Lugo, antes de xantar no restaurante Manuel. A el contoullo quen o viviu deste xeito:
Os rapaces iamos coas vacas para o monte, pasaban os guerrilleiros e dábannos caramelos, comida. Naqueles tempos de escaseza moito llelo agradeciamos, se andaba cerca a Garda Civil poñiamos toxos con flor na peneda grande, se non sabiamos deles toxos sen flor. Se algunha vez nos preguntaba a Garda Civil, nós nunca viramos nada. Pero un día vimos como por un camiño fondo ían en dirección contraria a garda civil e os escapados, non había remedio, íanse cruzar. Empezamos a tapar os oídos, non queriamos oír os tiros. Pero… ante o noso asombro pararon, en vez de ás armas botaron man ás botas, uns tragos de viño e cada un seguiu o seu camiño.
Sabia decisión a destes maquis e gardas, que non sempre acababan así os encontros!

E para rematar cos contos de antes, un de medo.
O camiño real de Trasar de Sabugueiro cara a Chantada pasaba pola devesa dos Chousos na que había un “medo”: aparecía os días 4 cando había feira no Coedo pero só se vía cando se ía e non á volta, tampouco se vía cando ía un só. Segundo se andaba pola recta do camiño o medo ía desaparecendo, era coma un frade lendo nun libro. Tamén hai quen dicía que o tal medo era un escapado ou ladrón para que a xente non se lle achegase.
Outro medo famoso foi que nas Veigas do Asma á noitiña toda a xente se recollía nas casas porque se escoitaba un bruar moi forte como de boi ou bicho salvaxe. Ninguén sabía o que era e todos collían medo. Mais o señor Jesús de Guerra tiña xa unha pistola, traída de Cuba, foi seguindo o bruar e chegou ao carballo do Señor de Cartelos. Viu a un pándego subido a el, apuntou e díxolle: ou baixas ou te baixo! E acabouse o problema.
Seica o “tal das polainas” tiña unha ola de barro e dentro un anaco de tripa ben tensado e pegado con cera. Con este aparello facía o ruído que tanto medo metía.
Por certo, este carballo é unha das árbores senlleiras de Galicia, todo un monumento vexetal.

Foron anos moi duros os da Guerra e a posguerra, Aldán. Canto aos medos, a maioría desapareceu coa luz eléctrica.

Rematamos esta sección coa foto na que estou (o primeiro á dereita) con pais e irmáns. Falta o Juan Luís, aínda non chegara.

ogalego.eu/ogalego.gal ten unha licenza Creative Commons Atribución-Non comercial-Compartir igual 4.0 Internacional.