Cervela

 

Con 5 anos cambiei de residencia, Aldán. Marchei para a Cervela (no Incio) vivir co meu tío cura José. O Angilitiño de Trasar pasou a ser Angelito, era o rei da casa reitoral e como sobriño do crego moi ben tratado por todos. Engordei e púxenme repoludo, volvía a Trasar de vacacións e meu irmán maior dicíalles aos viciños: este pace do rego abaixo. Tiven moita sorte, a Elisa coidoume coma un fillo e a Sra. Carmen coma un neto.

Cervela

Nada máis chegar á Cervela con 5 aniños asistín a unha sesión de cine mudo. Foi toda unha novidade. Chegou o home, lembro que levaba unha blusa azul, bigote longo e pucha; puxo unha saba branca na parede da palleira e os grandes sentaron nas cadeiras que levaran, nós no chan. Non me acorda nada da película, si que había un tocadiscos e o señor tiña unha especie de vara coa que nos ía sinalando os bos e os malos, comentando a acción: fíjense señores y señoras. Cando moitos anos despois lin Ilustrísima de Carlos Casares veume á mente o meu cine mudo da Cervela. E el que película sería?, daba uns euros por lembrala! Tamén matino agora, de onde se sacaba a electricidade se esta aínda non chegara á Cervela? Non vaia ser que todo isto fose un soño, que este meu maxín é algo trapalleiro!

Reitoral da Cervela

Aguiluchos. Esa era a revista con banda deseñada que chegaba á Cervela da miña infancia. Eu agardaba a súa chegada como auga de maio, era o único que había para ler na reitoral, porque os libros de teoloxía de tío crego non me chistaban nada. Era unha revista de misioneiros, pero a falta de outras aventuras bos eran os misioneiros. Tiña razón Ávaro Cunqueiro, as historias son tan imprescindibles coma o compango do pan.
E tiven a sorte de poder escoitar o mesmo Barriga Verde. Tamén eu oín a súa famosa frase “morreu o demo, acabouse a peseta” ao final da actuación. Foi nos sesenta do século XX no Ecce Homo de Rubián de Baixo, creo. Case non entrei porque cheguei coas mans e a camisa negras de andar pillando restos de foguetes e petardos. Menos mal que a Elisa levaba unha gasosa que serviu de amaño despois dunha rifa suave. Pero é que o fillo do Sr. Jesús facía petardos caseiros mesturando croio moído con restos de pólvora das bombas que quedaba nas canas que pillabamos á carreira; e había que lle axudar, que ás veces ata estoupaban! Desde aquela non volvín xogar coa pólvora.

Cervela

Viviamos na reitoral, camiño por medio do cemiterio e non había luz eléctrica. Nas noites de inverno nin se me ocorría asomar o nariz pola porta. Que medo! Ademais ás noites viñan uns señores que contaban contos de lobos, de aparecidos... Talmente como despois lin nos libros de Ánxel Fole. Unha noite de inverno dábame meu tío cura 100 pesetas daqueles tempos (un tesouro) se me atrevía a saír por un pouco pirixel. Aínda que me dera mil! Xa me chegaba con ter que me ir para a cama sen luz cando comezaban cos chistes verdes.

Cemiterio

Julio Jul foi o meu heroe de rapaz, eu aínda non aprendera o que era un indiano, pero tiña diante un. Chegou de Venezuela a aquela casa da Cervela na que eu levaba uns meses e veu cargado de agasallos para todos. Para todos? El nada sabía da miña existencia pero ao ver a cara de decepción dun pequeno de 6 anos que quedou sen regalo, botou man ao seu reloxo de pulso e díxome:
-!Y este niño cómo se llama? !Toma, chico!
Foi o meu primeiro reloxo. Botei meses mirando na hora a cada minuto, Aldán! Todo o que o Julio facía era extraordinario, almorzaba cunha cunca chea de café negro, xantaba dous pratos acugulados de caldo, convidaba a todo o mundo (estaba o bolívar a 17 pesetas nada menos), falaba un castelán precioso. Era albanel nas Américas e aos peóns:
-Les pago los sábados a la mujer o la madre, si se lo doy a ellos no volverían al trabajo hasta gastárselo todo.
E sentenciaba:
-¡Al venezolano, chico, le das una banana y ya!
Se vivise hoxe aínda lle había preguntar que opinaba el desta Venezuela Bolivariana. E o que el dixese, para min ía á misa!!!!

Cervela

Aínda que non mo creas, Aldán, tiven unha educación especial, eu non fun á escola. Aprendín a ler e logo a enciclopedia Álvarez co meu tío Don José e a Elisa na Cervela. Seica Dona Camila  asinaba coma se eu fose á súa escola para cubrir a legalidade. Iso si, tiven pluma, tinteiro, pizarra e pizarrillo, que na Cervela era artesán: facíase dunha peneda que había por alí cara a Fruxil. Debín saír ben preparado que no exame de ingreso no Seminario en 1966 o único que non souben foi situar Sagunto nun mapa mudo. Se teño algún trauma seguro que vén desa educación na casa, mais eu apalpo e non me noto ningún pero seguro que algún ha de haber. Agora leo que nos Estados Unidos de América está de moda esta educación caseña. Así e todo boto de menos os tempos da escola porque non teño contos desa etapa que che contar, Aldán!
Por iso fixen esta foto na vella aula do Mupega, iso si, de mestre, faltaría máis, pero sen vimbia!:

mupega

Se hoxe me regalan unha viaxe a Cancún non o ía pasar tan ben coma cando ía de Trasar á Cervela con 7 anos. Hoxe faise nunha hora en coche. A min levábame un día. Saía cediño con meu pai andando 3 km ata a Barrela. Logo 10 km en La Directa ata Chantada. Aquí meu pai xa se volvía e a min encargábame ao revisor da empresa Pedro Prieto (logo Monforte, logo Raúl, agora Monbús) e saïamos cara a Monforte. Eu ía coma un copiloto, no 1º asento do outro lado do motor sentíndome o rei das estradas. Parabamos en Monforte e ía xantar con condutor e revisor “de fonda!!”. De tarde volviamos arrincar cara a Sarria ata a Boca do Túnel onde me agardaba a Elisa e a camiñar outro anaco ata a Cervela.
Aínda lembro como en Escairón subía un señor con boina que lle ía cantando as curvas ao chofer: cuuurva vén…. Cuurva vénnnn; como fan agora os copilotos de carreiras.
Nunha ocasión levoume de paquete na súa moto Vespa o cura Suso do Gilberto (tío da excelente actriz María Vázquez). Paramos varias veces e aínda así ao chegar me doía o cu do asento e as mans de agarrarme á cazadora do Don Suso.

Igrexa Cervela

O dos roubos nas igrexas vén de vello. Aos meus 7 anos era sancristán na Cervela. O día da festa da Santa Lucía collía unhas caixas de madeira con buratos para meter as moedas, e ala, a pedir para a Santa! Ao día seguinte á mañá topei a porta da igrexa forzada e aberta, pillei medo e fun avisar o Don José. Faltaban as caixas. De noite uns pillos subiran ao tellado, entraron pola bufarda do campanario e fixeron o ladronicio. A señora Rosa topou as caixas tiradas nun souto e avisou, estounas vendo rotas e cos cans e cadelas que nin se molestaron en levar. Reás, pesetas e pesos non quedou un (que de 5 pesetas para arriba xa as retirara o Don José).
Polo que se ve daquela as moedas de 5 e 10 céntimos (cadelas e cans) xa non tiñan valor, por iso algúns aproveitaban para se desfacer delas dándollas á Santa Lucía, igual pensaban que como non ten ollos tanto lle tiña. Eu como rapaz entrado en igrexa ben sabía que Ela cega era, pero parva non.

Danzantes

O Toñito do Xastre xa pasaba dos 14. Antes de empezar preguntaba o cura:
-¿Que es una isla, Toño?
El sabíao pero cos nervios engarraba: isla es, isla es, isla es… una por, una por... e xa saltaba o Manoliño: una porca rodeada de marranos, Antoñito. E remataba un de Noilán: tes arranque de faco andaluz e parada de asno manchego (frase que lle  aprendera seu pai de cando serviu en Caballería en Aragón). O pobre Antoniño nunca conseguía dicir: isla es una porción de tierra rodeada de mar. E cando a cousa se poñía seria sempre había alguén que imitaba o berrar dun porco, o piar dun paxaro. Ata un rapazolo da Pedragosa tiña un artello que movía coas pernas e arremedaba moi ben o berrar dun becerro sen que ninguén soubese quen fora.
Foi nas pasantías cervelianas de meu tío Don José alá polos anos 60, a maioría mozancóns que xa abandonaran a escola. Non me deixaban participar pero eu axexaba polo buraco da porta que daba á cociña. Alí aprendín as escasas estratexias docentes que aínda conservaba cando me xubilei. Aquilo semellaba unha feira ou unha festa, ou…
As clases tiveron un pico de audiencia cando veu pasar uns meses á reitoral unha fermosa moza santiaguesa alta e loira, para preparar un exame de non lembro que. Todos aqueles imitadores de animais colleron “moito interese polo estudo” (da anatomía, máis ben).

Reitoral da Cervela

Que si, que na Cervela bebiamos auga bendita, o que non sei é se seguía sendo bendita ao mexala.  A capeliña de San Roque só se abría o día da festa, o 16 agosto. Chegaban os devotos con fardelos cheos de grao centeo e baleirábano por enriba da cabeza do santo que a Elisa e eu baixaramos antes para diante da porta. Despois collían do chan como unha cunca de grao para remediar as doenzas dos animais. Logo misa e procesión pola corredoira arriba ata chegar a unha poza. O cura bendicía a auga e bebiamos todos daquela auga fresquiña que sabía igual ca antes de a bendicir.
Na foto vese a Don Jesús de Castelo, o meu tío Don José –sotana negra- e outra xente nun San Roque dos anos 60. Prestábannos unha burra e ao día seguinte recolliamos o centeo para levalo ao muíño a Barbaín … e aquel pan cocido tamén me sabía igual cós demais.

San Roque

Se eu fose o párroco da Cervela faría correr o rumor de que a auga do San Roque era avogosa para as infeccións de ouriños tan común nas mulleres. Mesmo se podían vender botellíns de auga como fan no San Bieito de Lérez co aceite. Así creábase un mini posto de traballo. E el que IVE se lle aplicaría á auga bendita, o da auga mineral, o da sanidade ou o da Santidade?

San Roque

A primeira: repique das dúas campás á vez. A segunda, media hora despois: toque demorado da grande e logo da pequena. A terceira, 15 m despois: toque demorado da grande e 3 badaladas finais. E antes da misa tres toques da grande. Eses eran os toques das campás para misa cantada ou dominical na Cervela.
A maior responsabilidade que tiven na miña vida non foi cando estaba de encargado do armamento da 3ª Cia de Regulares de Tetuán ou nos moitos anos de Xefe de Departamento no Sánchez Cantón. Xúroche, Aldán, que non, a de verdade, a máis gozada foi alá polos meus 8 anos sendo o sancristán oficial -así meu tío crego aforraba pagarlle a outro-. Vaia responsabilidade! Era eu quen decidía a duración de cada toque ou o ritmo daquelas campás que se escoitaban en toda a Cervela. Sentíaas coma se fosen da familia e obedecíanme coma o máis fiel dos cadelos. Só na procesión da Santa Lucía viña un campaneiro profesional que as facía cantar como un pínfano. Ese día eu tiña outro traballo de moita responsabilidade: pasar o prato das esmolas que acababa acugulado.
Nunha noite de San Xoán ataron un burro á campá e aínda tocaba peor ca min, ese non foi competencia.

Procesión Cervela

Cando leas Memorias dun neno labrego (Neiras Vilas) verás, Aldán, que o mesmo lle pasa ao protagonista Balbino, a fachenda de ser sancristán. Pero a miña sorte era por partida dobre porque eu tamén era o sobriño do cura. E, claro, pois ao Sr. Ramiro da Pedragosa moita graza lle facía contarlle ás escondidas chistes verdes ao sobriño do cura e repetíame decote: non te metas cura, faite médico para verlles as pernas ás mulleres gratis.
No oficio aprendín moito… Antes de ser sancristán eu pensaba que Deus estaba na sancristía (confundíaa co sagrario) mais ao chegar alí e non o topar fun aprendendo que como está en todos os sitios non se pode ver en ningún, ou iso me dicían os grandes.
Esta vantaxe de sobriñocura/sancristán permitíame colocarme sempre nos mellores sitios, como coarme na foto oficial duns noivos da Cervela. Así foi como botei moitos anos nun cadro no comedor da Casa do Fidalgo de Panaxubeira (foto cortesía do Moncho de Fidalgo):

Foto Penaxubeira

Sempre lembro pendurado do teito no adro da Cervela o aparello da seguinte foto. Cando era sancristán non sabía para que era. Pero eu escoitara falar de algo de románico na igrexa e cando algún visitante me preguntaba polo chintófano eu respondía: é unha cama que quedou aí do tempo dos romanos. E como ninguén me retrucaba considerábame un esperto no asunto.
Cando anos despois volvín pola Cervela a Sra. Mercedes da Eirexe contoume que lle chamaban escano ou tumbón e servía para levar polas corredoiras cheas de lama un cadáver ou un ferido que, por exemplo, rompera unha perna.
A realidade nunca é tan bonita coma a fantasía.

O tumbón

Volvendo da feira de Rubián de Baixo entrabamos na Cantina do Heliodoro en Rubián de Cima e pediamos unha gasosa de litro para 5, que despois de comer polbo era moi perigoso beber auga –e non digamos unha embarazada, que lle saían seguro pintas na pel ao meniño-. Como sabía aquel vasiño de gasosa! Xa contei na infancia de Trasar o noxo que me produciu o polbo a primeira vez que o vin. Pois debeume durar pouco que 3 anos despois xa ía á feira coa Sra. Carmen, a miña adoptada 3ª avoa (se alguén me trataba coma o seu neto ela sorría e calaba). Botabamos o día só para ir comer o polbo. Camiñabamos desde a Cervela ata a Boca do Túnel e montabamos nun “Autos Meilán Ferias y Mercados” -medio coche para o gando e medio para nós-. Nada máis xantar xa volviamos sentar no autobús como 2 h antes de saír, iso si, co motor en marcha e pitando cada 5 m coma que marchaba. Menos mal que a Sra. Carmen collía unhas rosquillas para matar a espera. Aquelas si que eran feiras!
-Seica mataron o Heliodoro a tiros.
Chegou dicindo a Sra. Carmen un día. Foi o primeiro asasinato  do que oín falar, e dun coñecido!: o cantineiro de Rubián de Cima que nos servía as gasosas ao volvermos da feira. A cantina xa non volveu abrir pero quedaron moito tempo os buracos dos balotes na portada. Escoitei que fora por cuestión de amores ou de problemas dos tempos da Guerra e que non deron co asasino. Logo marchei da Cervela e non souben máis. (ver nova no ABC)
Ai, aquela cantina! Estou vendo alí alto e nunha esquina o primeiro televisor que mirei. Cando ía buscar o correo á casa da Alicia eu botaba un ollo na cantina. Coincidiu un día que estaba xogando o Realmadriciño e marcou un gol, ghasús, berraban todos os homes e como voaban as puchas cara á televisión. Nunca volvín ver este xeito de celebrar un gol tan pucheiril. E claro, quedei sen televisión, foron efectos colaterais do crime de Rubián de Cima!

Cervela

Dise, Aldán, que se perde a fala cando un ve o lobo e que lle pasou a moita xente. Eu vin o lobo alá polos meus 7 anos indo un día só desde a Cervela a Rubián de Cima buscar o correo á casa da Alicia. A uns vinte metros enriba dun valado estaba un can grande con moito peito mirando para min. Eu fixen o que era común nos rapaces, tirarlle unha pedra, o can nin se moveu; eu pensei: este can é parvo; e seguín o camiño. A 200 metros estaba a Sra. Carmen, ao verme espantouse toda:
-Ai, neno, e como vés ti só, que acabo de ver o lobo aquí mesmo.
Non sei se perdín a fala ou non pero botei a correr e non parei ata a reitoral do meu tío José. Aínda hoxe teño nítida na memoria a imaxe daquel can con moito peito. Pero fun un valente, grazas á miña ignorancia non lle tiven medo ao lobo!

Tío José

Foron bos tempos aqueles, Aldán, ata que aos 11 anos me tocou marchar para o Seminario de Lugo. Tamén o tío José marchou de cura para Chinchón en Madrid. E botei anos sen volver pola Cervela.

Pero a Cervela sempre seguiu na miña memoria. Cantas veces lle contei a teu pai de rapaz contos da Cervela, xa debía estar canso deles pero nunca protestaba.

Agora, Aldán, coa Internet recuperei amigos, espazos e lembranzas da Cervela. E podo compartilos contigo.

Cevela

2005-2024
Licenza Creative Commons
ogalego.eu/ogalego.gal ten unha licenza Creative Commons Atribución-Non comercial-Compartir igual 4.0 Internacional.