|
 |
ogalego.eu // ogalego.gal son Vitoria Ogando Valcárcel e Anxo González Guerra, catedráticos de L. e Lit. Galega xubilados
ogalego.eu // ogalego.gal son Vitoria Ogando Valcárcel e Anxo González Guerra, catedráticos de L. e Lit. Galega xubilados |
TEXTOS populares para traballar sobre a desigualdade home/muller
I. AS DÚAS IRMÁS E O MILAGRE DE FREI PEDRO (lenda galega)
Dise que hai moito tempo, en terras da montaña, había un labrador que tiña dúas fillas; unha era linda coma o sol e a outra fea, fea coma un ourizo; a primeira, por ser tan fermosa e tan branca, dedicárona a costureira. Era moita finura e delicadeza a súa para sometela aos duros traballos do campo; da outra, nin a escura pel perdería beleza, nin o corpo, robusto e forte coma o dun home, habería de deformarse polos rudos esforzos das sementeiras, de cortar leña no monte e cargar e conducir o carro como se fose un xornaleiro.
Un día, esta irmá sen fortuna que nada tiña que agradecer aos seus pais como muller, pois máis parecía un home con faldras que unha moza e para a cal non había festas nin regalos, lembrando os milagres que facía frei Pedro Manzano, ao pasar diante da igrexa onde se venera o santo, pensou:
“Dise que frei Pedro concede canto se lle pide, se eu me atrevese ... –e decidíndose de repente-: por que non hei intentalo?”
E meu dito, meu feito. Así llo prometeu ao santo:
-Frei Pedriño querido, se me fas tan guapa coma a miña irmá, dareiche o mellor boi que teño na corte.
Todo isto aconteceu cando ía co carro a recoller unha carga de leña que xa tiña preparada en feixes no monte.
Cando a moza chegou cabo dos seus pais, que a agardaban no monte, dixo a nai:
-E ti, non fuches hoxe coser? Por que viñeches no lugar da túa irmá? Non sabes que non quero que te luxes nin te estragues? A onde foi ela?
O pai, alporizado porque a folgazana e envexosa mandara á súa irmá, deixándoo a el sen axudante para a ruda tarefa, berrou enfurecido proferindo ameazas. A rapaza sentiu medo e asombro. Que era o que alí pasaba? Como podían confundila coa súa irmá, tan diferente no carácter, no corpo e no vestido? E murmurou vacilante, tatexando:
-Ai meu pai, miña nai! Por que me falan de tal modo se eu son a mesma, a de sempre nos meus traballos?
-Non es, non –exclamou a nai-: ti defendes á túa irmá, pero perdes o tempo; ela é fea, queimada polo sol e castigada polo traballo do campo; ti es guapa, xentil e delicada. Afasta de aí, deixa os bois, non toques aos toxos para mancarte; ponte á sombra!
-Miña nai! –replicou a moza tremendo.
-Non fales, non fales, cala –cortaron os pais e non a deixaron explicarse nin falar.
Mais cando á tardiña, cargado o carro, volvía camiño da casa, ao chegar diante da igrexa plantáronse os bois; o labrego picábaos co aguillón, berraba, empurraba o carro por detrás; mais o carro nin por esas se movía. E a rapaza, saloucando, puido, por fin, falar e contar aos pais a promesa que lle fixera a frei Pedro. Púxose coma tola de ledicia a nai; e o patrón, a pesar de que sentía a perda dun axudante que tanto lle valía, confirmou con solemnidade o voto da súa filla, contento polo cambio que fixera nela o santo. E os bois romperon a andar.
E ao chegar o día da festa de frei Pedro, leváronlle o boi adornado con fitas de moitas cores.
Na lenda vemos o cambio no ideal de beleza feminina: antes estar morena era símbolo de traballo no campo, por iso era rexeitado. O ideal estaba na brancura, evitábase o sol.
A felicidade da muller estaba na beleza, todo xiraba en torno a ela: os pais contentos, éxito social e no traballo, etc. Todo isto era só para a muller, o home non.
Tamén vemos a submisión da muller aos pais, sobre todo ao pai, que era o xefe da familia.
II. CANTIGAS POPULARES
Hai moitas cantigas sobre a vida da muller casada: as penalidades, os traballos. Vivía moito mellor de solteira:
1-
Disme que non tedes cruz
para rezar o rosario,
cásate, miña filliña,
e terás cruz e calvario.
2-
Solteiriña non te cases,
aproveita a boa vida,
que eu ben sei dunha casada
que chora de arrepentida.
3-
Non sei por que me casei
que solteira ben estaba;
andaban atrás de min,
agora ninguén me fala.
4-
Tamén hai cantigas nas que se canta a prepotencia dos mozos:
Arriba pandeiro choco,
arriba manta mollada,
que onde estamos os mozos,
as nenas non valen nada.
5-
Outras recrean a vella teima de que a muller é un perigo, non hai que fiarse dela: nos amores o serio é el, a perigosa ela:
A muller vénvos a ser
unha mazá con veleno,
por fóra roxa e bonita,
pon dentro, sábecho o demo.
6-
Mais os amores precisan de mozo e moza, tanto dun coma do outro:
O zapato quere a media,
a media quere o zapato,
tamén a mociña guapa
require o mociño guapo.
Saber máis:
Xavier Castro, Mulleres sen dote,- La Voz de Galicia, 1-03-2004- |
III. FRASEOLOXÍA
Os refráns preséntannos unha visión negativa da muller no seu conxunto. É positiva só como señora da casa, sen ocupar o lugar do home na sociedade.
Opinión dun sociólogo:
| Coma no resto de España, da casa para fóra a muller socialmente non era relevante, pero aquí, dentro da casa tiña moita influencia. Violencia doméstica haina en todas as partes. Son dos que pensan que era moito maior nos corenta, cincuenta ou sesenta, pero hoxe felizmente denúncianse máis casos. Tradicionalmente, en todas as parroquias había casos de malos tratos, pero tamén de mulleres que dirixían a economía das casas, aínda que logo fose o home quen ía ao mercado vender a vaca. (Manuel Mandianes, A Nosa Terra, 26-2-2004) |
IV. CONTOS POPULARES
1. MEU PAI! AI, MEU PAI!
- Meu pai! Ai meu pai!
- Que é o que queres, ho?
- A nai botouse no leito a berrar que é moito berrar, seica di que lle doe moito a barriga.
-Pois deixa que berre, ho, deixa que berre se lle fai ben.
Pasou un pouco e o rapaz volveu berrar:
- Meu pai! Ai, meu pai! A nai seica morre, que berra máis a cada paso!
-Déixame de lerias, ho, déixame de lerias, que estou traballando!
- Mire que lle está moi maliña! É ben que veña á casa!
- Vaite ti aló, ho! Vaite ti aló que eu non che podo! –dixo o home.
E viroulle as costas ao fillo que berraba desde o fondo da horta.
Pouco tempo pasara e volveu berrar de novo o rapaz:
- Meu pai! Ai, meu pai! A nai pariu un neno talmente coma un cuxo.
- Bo, e para iso tanto berrar, ho! –dixo o home.
E remusgando quen sabe o que, seguiu fozando na terra.
Pasou tempo, o home traballaba na mesma leira e desde o fondal da horta volveu a lle berrar o fillo:
- Meu pai! Ai, meu pai!
- Que é o que queres, ho?
-Que a cocha está facendo a cama e seica quere parir!
- Vaite termar dela non sexa que vaia mancarse! Corre ben, que eu vou de contado!
E o home, deixando a ferramenta, pillou a escape camiño da casa.
Este conto popular móstranos a pouca valoración da muller por parte do home. Preséntanos unha situación esaxerada para provocar o humor, pero no fondo está a realidade da infravaloración da muller
2. A MIÑA MULLER
Estaba eu unha vez probando unha gadaña nun comercio cando apareceu por alí un velliño da miña aldea que era un home moi sabido en todas as cousas, e díxenlle que me escollera el a gadaña pero respondeume:
As mulleres e as gadañas,
non hai que escollelas,
hai que acertalas.
Eu, que andaba por aquel entón para me casar, quedei pensando no dito daquel home, e así de memoria, paseille revista ás mozas do lugar e, das que me gustaban, á que lle topei menos defectos foi a unha que tanto ela como a nai, tiñan o costume condenado de emprestar todas as ferramentas que tiñan ao primeiro que llelas pedise e, desa maneira, naquela casa nunca había a que botar man, pois ninguén llelas devolvía. Pero, vaia! En comparación coas outras era a máis xeitosa. E fun onda ela, pedinlle palabra de casamento, deuma, buscamos padriños e casamos.
A noite de vodas estiven pensando como lle quitaría o defecto. De xeito que, para o outro día, cando volvín á noite do traballo, no camiño agarrei un vara verde ben xeitosa e, en canto cheguei á casa, collín a muller por un brazo e dinlle unha malleira de mil demos, tanto que lle deixei o corpo como unhas medias a raias. Ela, cando a soltei, díxome chorando:
- Por que me pegaches? Que che fixen?
- Pegueiche porque emprestaches o eixadón.
- Pero se nós non temos eixadón!
- Chacha, é verdade! Pois dispensa, e xa sabes a que che espera, como emprestes unha ferramenta sen o meu permiso.
Non hai que dicir que a menciña foi dun efecto mo bo. Sen o meu consentimento nunca saíu unha ferramenta da casa.
No conto vemos como a muller ten que ter o permiso do home para facer algo. Á muller hai que ensinala e ten que ser un home quen a ensine. Mesmo era común que o home lle pegase á muller.
3. A MULLER DE BOA PAZ
Era un home u unha muller, e a muller era de tan boa paz, que nunca o home a vira incomodada. Por máis que fixera, ela sempre lle daba a razón. Un día, o home viña do monte coa burra (con perdón), e, para metela na casa, quixo metela do revés, co rabo para a casa e a cabeza para fóra, para ver se a muller, que estaba na cociña, se incomodaba. A muller estaba oíndo como o home lle dicía á burra que entrase e, como a burra non quería entrar. E ela, calada, sen dicir nadiña. Pero vendo que pasaba o tempo e o home non daba metido a burra, saíu, e con moito cariño, díxolle á burra, tirándolle polo rabo:
-Entra, burriña, entra desta vez polo rabo, que polo fociño xa tes entrado moitas veces.
Nestoutro temos a muller submisa, que sempre fai o que diga o marido, este tipo de muller era o exemplo da muller casada perfecta.
Os burros son exemplo de teimudos cando se empeñan en non pasaren por un sitio.
Saber máis:
Xavier Castro, As mulleres de Celavella. -La Voz de Galicia, febreiro, 2004- A situación social da muller empeorou relativamente no século XIX: o liberalismo só concedeu aos homes dereitos e liberdades. Os Códigos legais consagraban a desigualdade da muller, considerada como unha menor de idade. Supeditada ao varón tamén na vida privada, a súa contribución á economía familiar víase como un mero complemento: polo mesmo traballo percibía menos da metade do salario dos homes. As mulleres novas estaban sometidas ademais á tutela do pai. Na casa, moitas eran maltratadas fisicamente. Ao casaren, esa tutela quedaba transferida ao marido, co que a súa sorte adoitaba empeorar. O alcoholismo do titor aumentaba os malos tratos. Só coa viudedade gozaba a muller dunha pasable situación de autonomía e control persoal. Cóntase un chiste que ten moito éxito entre as mulleres da terceira idade. Un fillo pregunta á súa nai, que enviuvara non había moito: -Mamá, e logo ¿papa está na gloria? -Non, meu fillo, non. Papá está no ceo. A que está na gloria son eu. Felices as viúvas, pois. A viudedade era o estadio ideal. Ou cando menos o máis levadeiro. Un libro de cortesía recoñecía en 1951: ”comparando situaciones, la de la viuda es, socialmente hablando, bastante más autónoma que la de la joven soltera”. Polo demais, era común que, ó enviuvar, as mulleres se puxeran máis lucidas. As burguesas, como dona Elvira, tan en carácter na interpretación, quedaban máis descansadas e decidían soberanamente nas súas vidas e facendas, sen ofensas. A súa actividade caritativa e pietista dáballes certo protagonismo social en asociacións como Las Hijas de María. Outra cousa era a vida de moitas mulleres solteiras no medio rural. Quedaban soas de non ter sido nais: os fillos de solteiras obraban como seguros de vellez. Idéntico abandono sufrían as viúvas, se cadra por ter os fillos na emigración. Vestidas todas de negro, por tradición e tamén polo antigo Código Civil, que o estipulaba para elas pero non para os varóns. Adverso destino de tantas mulleres galegas anciáns, en precaria situación, desdentadas e tamén malnutridas, tendo que pedir unha presada de fariña munda a unha veciña, como no poema de Rosalía de Castro. |
V. ROSALÍA DE CASTRO
Rosalía de Castro colle unha cantiga popular (os catro versos do principio) que fai referencia á necesidade que ten a muller de casar para realizarse, por iso se encomendaba a San Antonio. Cando unha moza comezaba a se facer maior e aínda non casara dicíase xa lle pasou o sol pola porta. Con humor trata este tema Rosalía, burlándose da necesidade que a moza ten dun home para se realizar como muller: calquera piltrafa de home lle vale.
San Antonio bendito, |
Meu santo San Antonio
Dáime un homiño
Anque o tamaño teña
Dun gran de millo.
Dáimo, meu santo,
Anque os pés teña coxos,
Mancos os brazos.
Unha muller sin home...
Santo bendito!
E corpiño sin alma,
Festa sin trigo.
Pau viradoiro,
Que onda queira que vaia
Troncho que troncho.
Mais en tendo un homiño
¡Virxe do Carme!
Non hai mundo que chegue
Para un folgarse.
Que zambo ou trenco,
Sempre é bo ter un home
Para un remedio.
Eu sei dun que cobiza
Causa miralo,
Lanzaliño de corpo,
Roxo e encarnado.
Carniñas de manteiga,
E palabras tan doces
Cal mentireiras.
Por el peno de día,
De noite peno,
Pensando nos seus ollos
Color de ceo.
Mais el xa doito,
De amoriños entende,
De casar pouco.
Facé, meu San Antonio,
Que onda min veña,
Para casar conmigo,
Nena solteira.
Que levo en dote
Unha culler de ferro,
Catro de boxe.
Un irmanciño novo
Que xa ten dentes,
Unha vaquiña vella
Que non dá leite...
Ai! meu santiño,
Facé que tal suceda,
Cal volo pido.
San Antonio bendito,
Dádeme un home,
Anque me mate,
Anque me esfole.
Que zambo ou trenco,
Sempre é bo ter un home
Para un remedio.
Rosalía de Castro, Cantares gallegos, 1863.
Léxico:
viradoiro: que dá voltas, anda de aquí para alá) (tronchar: romper, partir) (folgarse: sentirse feliz, descansar) (trenco:que ten as pernas tortas, zambo: o mesmo, castelanismo) (cobiza: ambición, desexo de conseguir) (lanzal: esvelto, ben formado) (doito: a miúdo, habitualmente) (boxe: tipo de culler) (esfolar: sacar a pel)
Saber máis:
Xavier Castro, Mulleres solteiras, en O mundo de Celavella. La Voz de Galicia, -23-2-2004- |
2005-2024 |
 ogalego.eu/ogalego.gal ten unha licenza Creative Commons Atribución-Non comercial-Compartir igual 4.0 Internacional. |